سهم ۱۵درصدی زنجیرهایها در توزیع کالا
سعیده نبی‌زاده-«ایرانفود»: فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای در ایران در سال‌‌‌های دهه50 شکل گرفت. نخستین آن فروشگاه فردوسی بود که با کمک دولت به وجود آمد. در سال ۱۳۵۱ با هدف حفظ بازار از شوک‌‌‌های ناگهانی و تعدیل و تثبیت قیمت کالاهای اساسی کشاورزی ازسوی سازمان تعاون شهر و روستا در ارتباط با شرکت‌های سهامی زراعی و تعاونی‌‌‌های تولیدی روستایی تشکیل شد که این سازمان در شهرها اقدام به ایجاد شعبه کرد.
سهم 15درصدی زنجیرهایها در توزیع کالا
بعد از انقلاب تا مدت‌‌‌ها فعالیت این فروشگاه‌‌‌ها متوقف ماند. سپس فروشگاه فردوسی به فروشگاه شهر و روستا و فروشگاههای باقیمانده کوروش به قدس تبدیل شد و فروشگاه بزرگ ایران تعطیل شد. اداره فروشگاههای باقیمانده ازسوی مدیران دولتی و وابسته به نهادها سنخیتی با ماهیت و روش اصلی این نوع فروشگاه‌‌‌ها که لازمه آن پویایی و تخصص بسیار بالای مدیریتی است، نداشتند؛ سرانجام به راسته بازار‌‌‌هایی تبدیل شدند که دور‌گردان و کسبه جزء بر‌حسب فراخور غرفه‌‌‌ای تصاحب میکردند و انواع کالاهای وارداتی را با قیمت بالا عرضه میکردند؛ به عبارت دیگر، مدیریت حجره‌‌‌ای در این فروشگاه‌‌‌ها وجه غالب بود.
با پایان گرفتن جنگ تحمیلی و آغاز دوران سازندگی روزبه‌روز کاستی‌‌‌ها و نقصان‌‌‌های نظام سنتی توزیع کالا مشخص شد و توزیع کالا هر روز با بحران‌‌‌هایی مواجه بود، به همین دلیل در سال۱۳۷۱ موضوع ایجاد شبکه فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای برای اصلاح ساختار توزیع کالا در سطح خردهفروشی مطرح و بر آن شد که در مرحله اول ۲۰۰فروشگاه زنجیره‌‌‌ای در ایران برای توزیع کالاهای مصرفی و بادوام ایجاد شوند و در مراحل بعدی یعنی تا پایان سال۱۳۷۵ به هزار فروشگاه برسد. حال که سال‌ها از تاسیس فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای توسط دولت می‌‌‌گذرد، به اعتقاد اغلب کارشناسان، فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای نتوانسته‌اند در نظام توزیع سنتی کالا در ایران نقش قابل‌توجهی ایفا کنند و نظام توزیع کالا را بهبود و بهینه سازند.
ولی در سال‌‌‌های بعد و به‌خصوص در دوره سازندگی به‌دلیل وجود مشکلات فراوان در بخش توزیع کالاها که بیشتر متاثر از دو عامل وضعیت نابسامان اقتصادی و ساختار نامناسب نظام توزیع سنتی است، دولت بر آن شد تا با تاسیس فروشگاههای نوین زنجیره‌‌‌ای، وضعیت توزیع را در کشور بهبود بخشد و از آشفتگی در بازار جلوگیری کند. فروشگاه‌‌‌هایی به‌دنبال این تصمیم ایجاد شدند، ولی به‌‌‌رغم تلاش‌‌‌های انجام‌شده، به‌علت فقدان بینش کافی نسبت‌به چگونگی اداره این فروشگاه‌‌‌ها و عوامل موثر در موفقیت آنها، این واحدها نیز توفیق چندانی در نیل به اهداف تعیین‌شده نداشتند. اما در میانه دهه۹۰ سرعت رشد تاسیس فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای در کشور در مقایسه با سال‌‌‌های ابتدایی با کاهش روبه‌‌‌رو شد که کارشناسان معتقدند دلیل این امر تورم بالا، دخالت‌‌‌های دولت، رشد شدید قیمت زمین و ملک، مشکلات تامین کالا، افزایش هزینه‌‌‌های توزیع و... است.
از سوی دیگر، رقابت محلی و انطباق با بازار، چالش‌‌‌های جدیدی برای فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای دارد. برخی معتقدند درحال‌حاضر موجودی کالایی فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای در کل صنعت، به‌اندازه یک‌سوم بدهی به شرکت‌های پخش نیست و به عبارتی، هزینه شرکت‌های پخش و تولید، صرف خرید قفسه، شعبه، لباس فرم و... می‌شود. در این بین اما برخی فروشگاه‌‌‌ها توانسته‌‌‌اند با تجمیع مناسب شعب و توسعه نرم‌‌‌افزاری و سخت‌‌‌افزاری و ارائه خدمات باکیفیت مناسب نقش مهمی در اصلاح شیوه‌‌‌های گذشته سنتی ایفا کنند.
قیمت مصرف‌کننده؛ مخرب بهره‌‌‌وری
در این رابطه مدیرعامل فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای یاران دریان در گفت‌‌‌وگو با برنامه ایرانفود با بیان اینکه تا دو سال گذشته فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای با رشد قابل‌توجهی روبه‌‌‌رو بودند، اما رشد قیمت املاک تجاری و قوانین و سیاست‌‌‌های مداخله‌‌‌گرانه دولتی مانع از رشد فروشگاه‌‌‌ها شد به برخی از این سیاست‌‌‌ها اشاره کرده و گفت: ازجمله موضوعاتی که بر عملکرد فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای اثر منفی بر جا می‌‌‌گذارد، درج قیمت‌های مصرف‌کننده و تولیدکننده است که روی خدمات و کیفیت ارائه خدمات در فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای نتیجه عکس داشته و دارد و این در حالی است که در هیچ جای دنیا قیمت‌ها توسط دولت یا تولیدکننده تعیین نمی‌‌‌شوند، بلکه فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای در یک بازار رقابتی و براساس کیفیت کالا و خدماتی که ارائه می‌‌‌کنند، قیمت‌ها را تعیین و درج می‌‌‌کنند که این موضوع باعث ارتقای توان رقابتی در بهترین خدمات فروشگاه‌‌‌ها می‌شود. مهدی عارفی دریانی با اشاره به کاهش درصد سود فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای با تصمیم دولت گفت: با این تصمیم، سقف تخفیف تولیدکننده‌‌‌ها نیز کاهش یافت و این در حالی است که کالاهای اساسی که زیر 5درصد مارجین در اختیار دارند، عملا امکان ارائه تخفیف وجود ندارد.
رشد فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای متوقف شد
عارفی با بیان اینکه در ایران تغییر فرهنگ کار سختی است، گفت: در همه جای دنیا یکی از ابزارهایی که به دولت‌‌‌ها کمک می‌‌‌کند فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای هستند؛ زیرا اولا در بحث مالیات به دلیل شفافیت بالای آنها و ثانیا در توزیع کالاها در شرایط گوناگون موفق‌تر از سایر روش‌‌‌های خردهفروشی عمل می‌‌‌کنند. مدیرعامل یاران‌دریان با بیان اینکه در دوران کرونا فقط دو شغل بودند که شبانه‌روزی به مردم خدمت میکردند، گفت: کادر درمان و فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای که اجازه ندادند مردم کمبود کالا را احساس کنند. وی ادامه داد: در برنامه توسعه چهارم و پنجم قرار شد سهم این فروشگاه‌‌‌ها از اقتصاد افزایش یابد ولی این حرف‌‌‌ها در حد شعار ماند؛ البته در سال95 اتحادیه فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای با کمتر از 20عضو راه افتاد، ولی امروز بیش از 120عضو دارد و بسیاری از فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای درحال فعالیت بوده و دارای زیرساخت‌‌‌های قانونی، اساسنامه موردتایید دولت و... هستند و با آنکه تا قبل از سال95 سهم این فروشگاه‌‌‌ها 5درصد بود، اکنون به 10 تا 15درصد رسیده است.
ضرورت رعایت استانداردهای شعبه
عارفی با بیان اینکه متاسفانه صددرصد استانداردهای تاسیس شعب رعایت نشده و برخی از این فروشگاه‌‌‌ها به‌صورت نامنظم رشد کرده‌‌‌اند، افزود: این موضوع باعث نابسامانی‌‌‌هایی در بازارها شده و بنابراین اختلافاتی بین اتحادیه‌‌‌های مختلف دست‌‌‌اندرکار از فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای گرفته تا سوپرمارکتی‌‌‌ها، لبنیاتی‌‌‌ها و... ایجاد شد که خوشبختانه تیم اتحادیه با جلساتی که برگزار کرده تا حدی مشکلات برطرف شده است. به گفته وی، رشد قیمت کالا مسلما مانع از خرید همه اقلام موردنیاز می‌شود. امروز سبد مصرف‌کننده به‌شدت کوچک شده و قدرت خرید به‌شدت افزایش یافته است. در فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای نسیه نداریم و بیشتر خریدهای اعتباری در جریان است که طی آن نهاد و موسسه کارت‌‌‌ها را در اختیار کارمندان قرار می‌‌‌دهد، ولی در سوپر‌مارکت‌‌‌ها خرید نسیه به‌شدت افزایش یافته است.
عارفی با بیان اینکه بازار به‌سمت تورم بیش‌از‌حد رفته و تولید کالا نیز سخت شده است، گفت: تولیدکننده ناچار به عرضه نقدی کالا شده و نقدینگی موردنیاز مغازه‌‌‌ها افزایش یافته است. اما این خرید در تعداد بالا و حجم پایین صورت گرفته است و آمارها این موضوع را اثبات می‌‌‌کند. وی گفت: به تولیدکنندگان حق می‌‌‌دهیم که فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای محصول را با شرایط می‌‌‌فروشند، اما فروشگاه‌‌‌ها نیز معتقدند خرید بالا و در حجم زیاد از تولیدکنندگان به نفع تولید است؛ هرچند تعویق بدهی‌‌‌ها ازسوی فروشگاه‌‌‌ها باعث عدم‌تعادل شده است. تولیدکنندگان حتی با طلب‌‌‌های بالایی که دارند، به دلیل موضوعات رقابتی در بازار ناچار به ادامه همکاری‌‌‌ها هستند و در واقع چیزی که این همکاری را ادامه‌‌‌دار کرده یک رابطه دوطرفه و تعامل طرفین است. عارفی در نهایت گفت: فضا در فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای کم است و تولیدکنندگان رقابتی را برای عرضه کالا در این فضای کم ایجاد می‌‌‌کنند که این امر می‌تواند قدرت ارائه تخفیف‌‌‌ها یا جوایز و قرعه‌‌‌کشی‌‌‌ها را ایجاد کند و در این مسیر در کنار تولیدکنندگان، فروشگاههای زنجیره‌‌‌ای نیز برای ارائه تخفیف و کمک حضور دارند و حمایت می‌‌‌کنند.
